Gehandicaptenzorg: personeelstekort en energieprijzen grootste uitdagingen
De gehandicaptenzorg heeft de coronacrisis van de afgelopen jaren op financieel gebied goed doorstaan, mede dankzij de coronasteunmaatregelen van de overheid. De financiële resultaten waren in 2021 positief en lagen op een vergelijkbaar niveau als in 2020. De totale omzet bedroeg ruim 10,7 miljard. De grootste uitdagingen voor de sector blijven de oplopende personeelskosten, toenemend ziekteverzuim en stijgende energiekosten.
Om het personeelstekort het hoofd te bieden huren GHZ-instellingen structureel meer personeel in. De kosten hiervoor stijgen met 15,5% en vormen nu bijna de grootste inkoopuitgave in de GHZ. De energieprijzen gingen in 2021 6,3% omhoog en de verwachting is dat deze nog veel verder zullen stijgen als gevolg van de energiecrisis door de oorlog in Oekraïne.
Dit blijkt uit de jaarverslagenanalyse gehandicaptenzorg 2021 van Intrakoop, de inkoopcoöperatie van de zorg, en Verstegen accountants en adviseurs. De analyse is uitgevoerd op basis van 232 jaarverslagen van alle organisaties binnen de totale gehandicaptenzorg met een omzet vanaf € 1 mln.
Algemeen financieel beeld
De financiële resultaten van de onderzochte organisaties zijn heel licht gedaald van € 253 mln. over 2020 tot € 243 mln. over 2021. De rentabiliteit nam iets af, van 2,4% in 2020 naar 2,3% in 2021. De bedrijfsopbrengsten stegen met +3,4% van € 10,4 mld. in 2020 naar € 10,7 mld. in 2021. De compensatiemaatregelen gedurende de coronapandemie zijn effectief geweest en hebben over het geheel genomen de financiële positie in stand gehouden.
Dit blijkt onder andere uit het groeiende weerstandsvermogen van de sector, die verbeterde van 31,2 naar 32,4%. Het totale eigen vermogen van de geanalyseerde organisaties is in 2021 gestegen met € 239 mln. naar bijna € 3,5 mld. Dit is een stijging van zo’n 7%. De vermogenspositie voor de GHZ-sector als geheel is daarmee ronduit solide te noemen. Ook de liquiditeit bleef opnieuw stabiel en steeg van 1,3 naar 1,4.
De organisaties in de gehandicaptenzorg zagen hun totale omzet in 2021 toenemen met +3,4%. Dat is een daling ten opzichte van voorgaande jaren. In 2020 bedroeg de omzetgroei nog 6,7%. De totale omzet – in feite de kosten voor de Nederlandse samenleving aan de gehandicaptenzorg – bedroeg ruim € 10,7 mld. Bij het realiseren van deze omzet hebben de organisaties voor € 10,4 mld. aan kosten gemaakt. De sector kent een behoorlijke mate van concentratie: de tien grootste organisaties zijn goed voor 36% van de omzet.
Hoewel de sector over de gehele linie positieve cijfers laat zien, is het aantal GHZ-organisaties dat in de rode cijfers terechtkomt toegenomen van 38 naar 44. De zes grootste GHZ-organisaties scoren met name positief door boekwinst vanwege verkoop van vastgoed.
Toenemende bedrijfslasten: personeelskosten springen eruit
De totale bedrijfslasten zijn in 2021 met +3,6% toegenomen,. Deze stijging is in belangrijke mate het gevolg van de relatief grotere toename van de personeelskosten. Deze stegen met bijna 4%, van € 7,3 mld. in 2020 naar bijna € 7,6 mld in 2021.
De totale personeelskosten nemen bijna driekwart (73%) van de totale lasten van de sector in beslag. De kosten voor personeel niet in loondienst (PNIL) stegen het hardst, met 15,5%, naar een totaal van 645 mln. Daarmee is dit op de Algemene kosten (675 mln.) na de grootste inkoopuitgave in de GHZ.
De gehandicaptenzorg kampt, net als andere sectoren binnen de zorg, al langer met het vinden van voldoende gekwalificeerd personeel. Terwijl de vraag naar zorgpersoneel en het aantal fte’s toeneemt (116.000 fte in de sector). In totaal hadden de organisaties in 2021 ruim 7.000 vacatures. Veel instellingen vangen dit op met de inzet van extern personeel. Uit onderzoek van VGN en Intrakoop blijkt dat door prijsstijgingen de PNIL-uitgaven in 2022 met ten minste +8,9% stijgen.
Het gemiddelde verzuimpercentage nam als gevolg van de coronapandemie en door hogere werkdruk verder toe. In 2021 bedraagt het verzuimpercentage 7,7% komend van 7,2% in 2020 en 6,4% in 2019. De gehandicaptenzorg kent hiermee samen met de VVT het hoogste verzuimcijfer in de Nederlandse gezondheidszorg. De pensioenkosten namen met 8,1% toe in verband met de cao-regeling Pensioen na 45 jaar werken in Zorg en Welzijn.
Energiekosten
De totale inkoopuitgaven stegen met 3,4% naar in totaal 3,8 mld. Binnen de inkoopkosten vormden energie- en onderhoudskosten de een na grootste stijger (6,3%). In totaal gaven GHZ-organisaties hier € 353 mln. aan uit: zo’n 11% van hun totale inkoopuitgaven. Uit door Intrakoop uitgevoerde aanvullende grootboekanalyses blijkt dat 41% van de onderhouds- en energiekosten is toe te wijzen aan energie. Het overige deel komt voor rekening van onderhoud (59%). Er is een trend zichtbaar dat met investeringen in duurzame installaties zorginstellingen de kosten van hun energieverbruik (met succes) proberen terug te dringen.
Cliënten en capaciteit
In 2021 nam het aantal intramurale cliënten toe met 0,9%. In totaal bieden de onderzochte organisaties deze zorg aan 76.573 cliënten. Bijna driekwart hiervan betreft cliënten met dagbesteding. De intramurale capaciteit is in de gehandicaptenzorg in 2021 licht gestegen. Het aantal beschikbare plaatsen voor cliënten nam in 2021 toe met 1,8%, naar 76.351. De bezettingsgraad blijft in vergelijking met 2020 onveranderd op 89% van de totale capaciteit. Het aantal extramurale cliënten met volledige zorg nam toe met +7,2% naar 4.334 cliënten.
Trend 2022
De verwachting voor 2022 is dat de inkoopuitgaven met bijna 8% toenemen, wat overeenkomt met ca. 250 mln. euro aan extra inkoopuitgaven (bron: Impactstudie VGN en Intrakoop). Het jaar 2022 zal naar verwachting een duidelijke trendbreuk laten zien: door de oorlog in Oekraïne laten de energieprijzen flinke stijgingen zien van ruim 30%. De gevolgen daarvan moeten nog zichtbaar worden in de financiële resultaten.